Tranh cãi về 'bệnh nhân số 0' dịch Covid-19

Tiến bộ trong phân tích gene có thể giúp truy vết nguồn gốc virus thông qua những người bị nhiễm. Kết hợp với các nghiên cứu dịch tễ học, giới khoa học có thể xác định được những cá nhân đầu tiên gây lây lan virus và khiến dịch bùng phát.

Việc xác định những người này là ai có thể giúp giải quyết các câu hỏi quan trọng về cách thức, thời gian và nguyên nhân dịch khởi phát, giúp ích cho việc kiềm chế dịch hay phòng tránh trong tương lai.

Fernando Duarte, bình luận viên của BBC, cho rằng trong dịch Covid-19 đang bùng phát ở Trung Quốc, chúng ta có thể không bao giờ biết "bệnh nhân số 0" thực sự là ai.

Nhân viên y tế tại sân bay Malaysia ngày 26/2, khi nước này hồi hương công dân từ Vũ Hán. Ảnh: AFP .

Giới chức Trung Quốc ban đầu báo cáo trường hợp nhiễm nCoV đầu tiên được phát hiện ngày 31/12/2019 và những ca nhiễm đầu tiên đều liên quan đến chợ hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán, Hồ Bắc.

Tuy nhiên, nhận định này gây tranh cãi khi một nghiên cứu của nhà khoa học Trung Quốc được công bố trên tạp chí y khoa The Lancet cho biết người đầu tiên được chẩn đoán nhiễm nCoV vào ngày Công ty dịch thuật chuyên nghiệp - MIDtrans Blog 1/12/2019 và người đó chưa từng tới chợ hải sản Hoa Nam.

Ngô Văn Quyên, bác sĩ tại bệnh viện Kim Ngân Đàm của Vũ Hán, một trong những tác giả nghiên cứu, nói rằng bệnh nhân nCoV đầu tiên là một người đàn ông lớn tuổi mắc bệnh Alzheimer. "Ông ấy sống cách chợ Hoa Nam 4-5 trạm xe buýt. Vì bị ốm nên cơ bản ông ấy không ra ngoài", Ngô nói.

Ngô cũng nói rằng ba người khác có triệu chứng trong những ngày tiếp theo, hai trong số họ không đến chợ Hoa Nam gần đây. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cũng phát hiện 27 trong số 41 bệnh nhân nhập viện trong giai đoạn đầu "đã tiếp xúc với chợ".

Giả thuyết cho rằng dịch khởi phát ở chợ Hoa Nam và virus đã lây từ một con vật sang một người rồi lây lan mạnh từ người sang người vẫn được coi là khả dĩ nhất, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Liệu chỉ một cá nhân thực sự có thể làm bùng lên một dịch bệnh lớn? Dịch Ebola năm 2014-2016 ở Tây Phi đã khiến 28.000 người nhiễm, hơn 11.000 người tử vong. Dịch xuất hiện ở 10 quốc gia, chủ yếu ở châu Phi, nhưng cũng có trường hợp được ghi nhận ở Mỹ, Tây Ban Nha, Anh và Italy.

Các nhà khoa học kết luận dịch Ebola bắt nguồn chỉ từ một người: cậu bé hai tuổi đến từ Guinea có thể đã nhiễm bệnh khi chơi trong một thân cây rỗng mà dơi làm tổ. Họ đã đến làng của cậu bé, Meliandou, lấy mẫu và trò chuyện với người dân địa phương để tìm hiểu thêm về nguồn gốc của dịch Ebola trước khi công bố phát hiện.

"Bệnh nhân số 0" nổi tiếng nhất là Mary Mallon, người khiến dịch thương hàn hoành hành ở New York năm 1906. Mallon là người Ireland di cư sang Mỹ rồi làm đầu bếp cho các gia đình giàu có. Sau khi nhiều gia đình giàu có ở New York nhiễm thương hàn, các bác sĩ đã truy ra nguồn gốc dịch từ Mallon. Bất cứ nơi nào cô làm việc, các thành viên gia đình đều bị thương hàn.

Mary Mallon tại bệnh viện ở New York năm 1907. Ảnh: Commons .

Các bác sĩ gọi cô là "người mang mầm bệnh khỏe mạnh", tức người nhiễm virus nhưng có triệu chứng nhẹ hoặc không có triệu chứng nên dễ dàng lây nhiễm cho nhiều người khác. Hiện có nhiều bằng chứng cho thấy một số người có khả năng phát tán virus mạnh hơn người khác, được gọi là "siêu lây nhiễm". Mallon là một trong những trường hợp được ghi nhận sớm nhất.

Tuy nhiên, thuật ngữ "bệnh nhân số 0" gắn liền với sự kỳ thị. Nhiều chuyên gia y tế phản đối xác định "bệnh nhân số 0" vì sợ rằng nó có thể dẫn đến thêu dệt thông tin thất thiệt về căn bệnh hoặc khiến người đó bị coi là "tội đồ".

Khi dịch Covid-19 bùng phát ở miền bắc Italy, người dân nước này đã tích cực "săn lùng bệnh nhân số 0". Họ nhanh chóng quy kết rằng một người đàn ông 41 tuổi vừa trở về từ Trung Quốc và phải nhập viện vì triệu chứng viêm phổi chính là người đã mang nCoV vào Italy. Gia đình người đàn ông này chỉ "thở phào" khi các kết quả xét nghiệm cho thấy ông âm tính với nCoV.

Gaetan Dugas, tiếp viên hàng không đồng tính người Canada, là một trong những bệnh nhân bị chỉ trích nhiều nhất trong lịch sử vì được coi là người lây truyền HIV sang Mỹ trong những năm 1980. Nhưng ba thập kỷ sau, các nhà khoa học tiết lộ rằng ông không phải là trường hợp đầu tiên. Một nghiên cứu năm 2016 cho thấy HIV đã lan từ Caribe sang Mỹ vào đầu những năm 1970.

Thực tế, chính trong đại dịch HIV, thuật ngữ "bệnh nhân số 0" đã vô tình được tạo ra. Trong khi điều tra sự lây lan của HIV ở Los Angeles và San Francisco đầu những năm 1980, các nhà nghiên cứu từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) đã sử dụng chữ "O" để chỉ một ca nhiễm "bên ngoài bang California".

Nhưng các nhà nghiên cứu khác đã hiểu nhầm chữ cái này là số 0 và do đó, khái niệm "bệnh nhân số 0" ra đời.

Phương Vũ (Theo BBC )